Мүгедектігі бар адамдардың өмір сүру сапасын арттыру

18.07.202430.07.2024 oninfokz

Мемлекет басшысы «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне мүгедектігі бар адамдардың өмір сүру сапасын жақсарту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңына қол қойған болатын. Сонымен қатар, сурдотехникалық және тифлотехникалық құралдарды пайдалануға мүмкіндік туады. Ал мүгедектігі бар балаларды жалғыз өзі тәрбиелеп отырған не қамқорлығында кәмелетке толған мүгедектігі бар адамдар бар азаматтарға өтеусіз заң көмегі көрсетіледі. Халықты әлеуметтік қорғау саласындағы уәкілетті органға министрлердің, аудан, қала, облыстық маңызы бар қала, облыс, республикалық маңызы бар қала, астана әкімдерінің мүгедектік мәселелері бойынша штаттан тыс кеңесшілерін тағайындау тәртібін әзірлеу және бекіту жөніндегі құзырет берілетіндігін мәләмдеді.

Бүгінде Түркістан өңірінде «Мүгедектігі бар адамдардың құқықтарын қамтамасыз ету және өмір сүру сапасын жақсарту жөніндегі 2025 жылға дейінгі Ұлттық жоспары» 7 негізгі бағытқа сәйкес жұмыстар тұрақты жүргізіледі. Атап айтқанда, мүгедектіктің профилактикасы және алдын алу, әлеуметтік оңалту және абилитация, кешенді қолжетімділік және кедергісіз орта, білім берудің қолжетімділігі, экономикалық дербестік және сапалы жұмыспен қамту, әлеуметтік көрсетілетін қызметтер мен қоғамдық сананы жаңғыртуға бағытталады.

Түркістан облысы бойынша бірінші топтағы 8 830 адам тіркелген. Оның ішінде 5761 адам кресло-арба қолданады, 1237 адамға ымдау тілі, 1832 адамға жеке көмекші қызметі тағайындалған. Аталған санаттағы азаматтар инватакси қызметімен қамтылуы қажет. Облыс бойынша 51 инватакси, 50 әлеуметтік такси қызмет көрсетеді. Жыл басынан 2139 адам тасымалдау қызметімен қамтылған. Бұл жалпы қажеттіліктің 24,2 % ғана қамтылып отыр. Бұл шараларға биыл бюджеттің барлық көздерінен тиісті қаржы бөлінген.

2021 жылдан бастап мүгедектігі бар адамдарға өздерінің абилитациялау мен оңалтудың жеке бағдарламаларына сәйкес оңалту құралдармен қызметтерді әлеуметтік көрсетілетін қызметтер порталы арқылы сатып алуға мүмкіндіктер берілген.

Ал, биыл Түркістан облысында 99,2 мыңнан астам мүгедектігі бар азаматтар есепте тұр. Биыл облыста мүгедектігі бар азаматтарға әлеуметтік қолдау көрсету үшін барлық деңгейдегі бюджеттер есебінен 12,3 млрд. теңге бөлінген.

Мүгедектігі бар адамдардың өмір сүру сапасын арттыру мемлекеттік саясаттың басты бағыттарының бірі және ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің бірінші кезектегі міндеттерінің бірі болып табылады.

2024 жылғы 1 шілдеде 67,1 мың отбасындағы 355,3 мың адамға атаулы әлеуметтік көмек (бұдан әрі – АӘК) тағайындалды. Биыл осы мақсатқа бюджеттен 60,5 млрд теңге қарастырылған.

Бұрын хабарланғандай, АӘК-нің негізгі мақсаты – ақшалай төлем түрінде қолдауды жүзеге асыру және отбасының еңбекке қабілетті мүшелерін жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді шараларына тарту арқылы отбасын қиын өмірлік жағдайдан шығару.

АӘК мыналарды көздейді:

— табысы өңірлік ең төмен күнкөріс деңгейінің 70% — нан аспайтын азаматтарға тоқсан сайын әлеуметтік көмек тағайындау;

— табысы аз отбасылардағы 1 жас пен 6 жас аралығындағы әр балаға 1,5 АЕК (5 538 теңге) мөлшерінде ай сайынғы қосымша төлем беру. 2024 жылғы 1 шілдеге АӘК алушылар қатарынан мектеп жасына дейінгі 109 мың балаға 2,9 млрд. теңге сомасына қосымша төлем тағайындалды;

— жұмысқа орналастыру, өз ісін ашуға ниетті отбасыларға гранттар беру, біліктілікті арттыру курстарына жіберу (қажет болған жағдайда) және басқалар арқылы жұмыспен қамтуға жәрдемдесу.

Қазіргі уақытта қазақстандықтар АӘК тағайындауға өтінішті тұрғылықты жері бойынша мансап орталығында, ауыл округінің әкіміне сондай-ақ Электрондық үкімет порталы (egov.kz) арқылы бере алады.

Мүгедектігі бар адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету үшін Қазақстанда мыналарды қамтитын көп деңгейлі әлеуметтік қорғау жүйесі жұмыс істейді: әлеуметтік жәрдемақылар мен төлемдер түріндегі мемлекеттік көмек; әлеуметтік оңалту шеңберінде ағзаның жоғалған функцияларын өтеу; арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету.

Еңбекке қабілеттілігінен айырылған адамдарды әлеуметтік қамсыздандыру мынадай төлемдерден тұрады: Бірінші деңгей (базалық) – бюджеттен төленетін мүгедектігі бойынша мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар. Олардың мөлшері тиісті қаржы жылына арналған «Республикалық бюджет туралы» заңда белгіленген ең төменгі күнкөріс деңгейіне, сондай-ақ мүгедектіктің топтары мен себептеріне байланысты. Биыл жәрдемақы мөлшері 8,5% – ға өсті. Осы жылғы 1 наурыздағы жағдай бойынша мүгедектігі бойынша жәрдемақының орташа мөлшері 58 656 теңгені құрайды, алушылар саны 532,3 мың адам, жалпы 62 млрд теңгеден астам сома төленді. Екінші деңгей (міндетті) – егер жұмыс беруші зардап шеккен жұмыскер үшін Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына (бұдан әрі – МӘСҚ) әлеуметтік аударымдар төлеген болса, МӘСҚ-тан төленетін әлеуметтік төлемдер. Олардың мөлшері қызметкердің табысына, жалпы еңбек ету қабілетінен айырылу дәрежесіне және міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне аударымдардың ұзақтығына байланысты. ҚР Үкіметінің шешіміне сәйкес МӘСҚ-тан төленетін әлеуметтік төлемдер мөлшері жыл сайын инфляция деңгейіне көтеріледі. Осы жылы олар да 8,5% – ға көтерілді. 2023 жылғы 1 наурыздағы жағдай бойынша еңбекке қабілеттілігінен айырылған жағдайда төленетін әлеуметтік төлемнің орташа мөлшері 33 211 теңгені, алушылар саны 86,5 мың адамды құрайды. 2024 жылғы 1 маусымдағы жағдай бойынша мүгедектігі бойынша МӘЖ алушылар саны шамамен 541,8 мың адамды, асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша – шамамен 198,2 мың адамды құрайды.

Мемлекет басшысының 2023 жылғы 29 наурыздағы VIII сайланған Парламенттің бірінші сессиясының ашылуында берген тапсырмасы бойынша 2023 жылғы 1 шілдеден бастап МӘСҚ-тан мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар мен әлеуметтік төлемдердің мөлшерін қосымша 14,5%-ға арттыру жоспарлануда. Сол пайыздық арақатынаста мүгедектігі бар балаларды тәрбиелеп отырған, сондай-ақ бірінші топтағы мүгедектігі бар адамдарды күтуді жүзеге асыратын адамдарға берілетін мемлекеттік жәрдемақылардың мөлшері арттырылатын болады.

Үшінші деңгей – егер еңбек ету қабілетінен айырылу жұмыс орнында жарақат алу немесе кәсіптік аурумен байланысты болса және зардап шеккен жұмыскер еңбек (қызметтік) міндеттерін атқару кезінде жазатайым оқиғалардан сақтандырылса, сақтандыру ұйымынан сақтандыру төлемдері. Мүгедектігі бар адамдар көрсетілімдері мен қарсы көрсетілімдерін ескере отырып, мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен протездік-ортопедиялық көмекпен, сурдо-тифлотехникалық құралдармен, кресло-арбалармен, санаторий-курорттық емдеумен, міндетті гигиеналық құралдармен, жеке көмекшінің және жестау тілі маманының қызметтерімен қамтамасыз етіледі. Азаматтарға ыңғайлы болу үшін 2020 жылы мүгедектігі бар адамдарға техникалық құралдар (бұдан әрі – ОТҚ) өндірушісі мен жеткізушісін және оңалту қызметтерін өз бетінше таңдауға мүмкіндік беретін Әлеуметтік қызметтер порталы іске қосылды. Порталды енгізу 2022 жылы оңалтудың жеке бағдарламаларының орындалуын 90,8%-ға дейін жеткізуге, сондай-ақ тұрғылықты жеріне қарамастан қызметтер мен техникалық құралдарға қолжетімділікті қамтамасыз етуге мүмкіндік берді. 2023 жылғы 1 наурыздағы жағдай бойынша мүгедектігі бар адамдар портал арқылы 67,3 мыңға жуық техникалық оңалту құралдарын, 6,1 мың услугау тілі қызметтерін, 23,7 мың жеке көмекшінің қызметтерін алды. Қазақстанда бірінші топтағы мүгедектігі бар 29 мыңнан астам адамға жеке көмекшілердің, 8 мыңнан астам мүгедектігі бар адамға ымдау тілі маманының қызметтері ұсынылады. 147 инватакси қызметі жұмыс істейді, олардың қызметтерін 25 мыңға жуық адам пайдаланады.

Қағазбастылықты, көрсетілетін қызметті берушілердің көрсетілетін қызметті алушылармен байланысын болдырмау және мүгедектік тобын белгілеу жөніндегі рәсімнің ашықтығын қамтамасыз ету мақсатында пилоттық режимде медициналық-әлеуметтік сараптама жүргізудің сырттай форматы бойынша жоба іске асырылуда. Мүгедектік тобын белгілеу жөніндегі қызметті алу үшін өтініш берушіге тұрғылықты жері бойынша емханаға жүгіну және қажетті тексеруден өту қажет, қалған процестер ақпараттық жүйелерді интеграциялау есебінен оның қатысуынсыз өтеді. Мүгедектігі бар адамдар үшін қолжетімді және кедергісіз орта құру бойынша жұмыс жүргізілуде. Жергілікті жерлерде объектілерді бейімдеу және осы ақпараттың қолжетімділігі жөніндегі шараларды мониторингтеу үшін мүгедектігі бар адамдарға «Қолжетімділіктің интерактивті картасы» порталы жұмыс істейді. Порталдағы деректерді жергілікті атқарушы органдар толтырады, ал қолжетімділікті бағалауды мүгедектігі бар адамдар мен олардың бірлестіктері тікелей береді.

Бүгінгі таңда арнайы әлеуметтік қызметтерді ұсыну бойынша әлеуметтік тапсырысты еліміздің барлық өңірлерінде 182 ҮЕҰ жүзеге асыруда. Парламент Сенаты қабылдаған ҚР Әлеуметтік кодексінде әлеуметтік қызмет көрсету жүйесін трансформациялау көзделген, оның басты мақсаты – мүгедектігі бар адамдар үшін арнаулы әлеуметтік қызметтердің қолжетімділігін арттыру. Арнайы әлеуметтік қызметтер мен тариф белгілеу стандарттарын жетілдіру; арнайы әлеуметтік қызметтер жүйесін монополиясыздандыру және деинстуализациялау; әлеуметтік қызметкерлердің мәртебесін арттыру бойынша жұмыстар жүргізілуде.