КЕРЕК ДЕРЕК

Мүгедектікке қалай шығады?

Медициналық-әлеуметтік сараптаманы (МӘС) Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі мен Көші-қон комитетінің аумақтық бөлімшелері жүзеге асырады. МӘС жүргізуі медициналық комиссия ұйымының (IAC) негізгі бағыты болып табылады.

1. Тұрғылықты жері бойынша емханаға хабарласыңыз. Учаскелік дәрігер қажетті тексеруді және емдеуді таға­йындайды, қажет болған жағдайда маманға клиникалық және функционалды диагнозды нақтылау үшін жібереді; 2. Диагноз қойылғаннан кейін емдеуді үйлестіру қажет; 3. Операция мен тексеруді қоса алғанда, барлық қажетті диагностикалық, емдік процедуралар кешенін жүргізу; 4. Оңалту іс-шараларын жүргізу; 5. Егер емдеу іс-шараларын жүргізуге қарамастан, өмірлік белсенділіктің шектелуіне әкелетін дене функциясының тұрақты бұзылуы қалса, олар МӘС-қа жіберіледі; 6. Әрбір медициналық мекемеде орналасқан дәрігерлік-консультациялық комиссия адамның еңбекке жарамсыздығы туралы шешім шығарады; 7. 088/у медициналық нысаны толтырылады, оған сәйкес адам медициналық-әлеуметтік сараптамаға куәландыруға жіберіледі.

Уақытша еңбекке жарамсыздық (егер адам жұмыс істейтін болса, еңбекке жарамсыздығы кезеңінде) немесе ­диагноз қойылған сәттен бастап науқасты емдеуге және қалпына келтіруге бөлінген төрт ай өтуі керек. Бір ерекшелігі, анатомиялық кемістігі және дене функция­сының айтарлықтай немесе айқын бұзылуы бар қалпына келтіру мүмкіндігі жоқ нау­қастар құрайды.

Егер өндірістік жарақат туралы айтатын болсақ, онда өндірістегі жазатайым оқиға туралы Н-1 түріндегі акті болуы шарт. Егер әскери қызметте жарақат алса, онда себептік байланыс орнатылуы керек. Мұнымен тиісті қызмет саласындағы уәкілетті орган айналысады. Егер адам Семей ядролық полигонының аумағында белгілі бір жылдары өмір сүрсе және оның ­диагнозы ядролық полигонның әсерінен туындаған аурулардың тізіміне енсе, онда бұл мәселе бойынша ведомствоаралық немесе аймақтық сараптамалық кеңес шешім қабылдайды.

МӘС-қа қандай құжаттарды тапсыру қажет?

 Медициналық-әлеуметтік сараптама жүргізуге өтінішпен бірге куәландыратын құжаттарды ұсынады. 088/у медициналық нысанын емхана электронды түрде ұсынады. Барлық қажетті құжаттарды, мысалы жеке куәлік, мекенжай туралы анықтама, міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысу фактісін растайтын анықтаманы МӘС сарапшысы мемлекеттік ақпараттық жүйелерден «электрондық үкімет» қосымшасы арқылы алады.

Мүгедектік балаларға қалай рәсімделеді?

 Балалардың ата-аналары да емханаға хабарласуы керек. Егер анатомиялық ақау болмаса, диагноз қойылған сәттен бастап төрт ай өтуі тиіс.Балалар 16 жасқа тол­ғанға дейін 6 айдан 1, 2, 5 жас аралығындағы мүгедек балалар деп танылады.16 жастан 18 жасқа де­йін мүгедек балаға 18 жасқа толғанға дейін – 6 ай, 1 жыл мерзімге мүгедектік тобы тағайындалады.18 жастан асқан адамдар – 6 ай, бір жыл, екі жыл, қайта тексеруден өтпейді (шектеу­сіз).

Мүгедектікті белгілеу мерзімі

 Мүгедектікті анықтау туралы сараптамалық қорытындылар жасалады: 1. Науқас тексеруден өткен кездегі емдеу күні; 2. Өтініш берілген күннен бастап он жұмыс күні ішінде МӘС әдіснамасы мен бақылау бөліміне кеңес беру үшін жолданған жағдайда.

Қосымша қызметтер

Мүгедектердің оңалту шараларын өткізудегі қажеттіліктеріне байланысты МӘС сарапшылары оңалту шараларының нақты көлемін, түрлерін және мерзімдерін анықтайтын оңалтудың жеке бағдарламасын (ОЖБ) әзірлейді. ОЖБ-ның әлеуметтік және кәсіби бөліктері медициналық көрсеткіштер мен қарсы көрсетілімдер негізінде жасалады.1. Электрондық-цифрлық қолтаңбаны алу үшін ХҚО-ға жүгіну;2. Оңалту объектілері мен қызметтерін ұсынуға өтініш жазу.Медициналық тексерудің толық көлемін адамдарды МӘС-қа уақытылы жіберген медициналық ұйымның төрағасы қамтамасыз етеді. Дәрігерлік кеңес беру ұйымы адамды МӘС-қа жатқызудан бас тартуы мүмкін, қызметкерді басқа жұмысқа ауыс­тыру үшін науқастың денсаулық жағдайы туралы қорытынды береді. Егер адам жұмыс істей алмайтын жағдайда болса, дәрігерлер мүгедектікті белгілеу үшін оны медициналық-әлеуметтік сараптамаға жібереді.

Мүгедектігі бар адамдарға берілетін жәрдемақы көлемін 30 мың теңгеге ұлғайту  туралы ақпарат – фейк

 1, 2, 3-топтағы мүгедектігі бар адамдарға, атап айтқанда бала кезінен мүгедектерге берілетін әлеуметтік жәрдемақы мөлшері 30 мың теңгеден астам сомаға ұлғайтылғаны туралы мессенджерлер мен әлеуметтік желілерде таратылып жатқан ақпарат шындыққа жанаспайды. Мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардың мөлшері мүгедектік тобына және себебіне байланысты болатынын естеріңізге сала кетейік.

Мүгедектігі бойынша мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар жыл сайын ең төменгі күнкөріс деңгейінің өзгеруіне байланысты индекстеледі. Мәселен, 2022 жылғы 1 қаңтардан бастап мүгедектігі бойынша жәрдемақы мөлшері 5% — ға арттырылды. Бұдан басқа, инфляция дәлізін 4-6% — дан 8-10% — ға дейін қайта қарауға байланысты жәрдемақыларға қосымша индекстеу жүргізу жоспарлануда.

 Жоғары мөлшердегі жәрдемақыларды төлеу Мемлекет басшысы «2022-2024 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы «Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңға қол қойғаннан кейін жүзеге асырылады, оның жобасы қазіргі уақытта ҚР Парламенті Сенатында қаралуда. Бұл ретте өткен уақыт үшін ағымдағы жылғы сәуірден бастап жәрдемақылардың жаңа мөлшеріне дейін тиісті қосымша ақы төленетін болады.

Әлеуметтік төлемдер қалай есептелуде?

 Қазақстан Республикасының «2022-2024 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының бюджеті туралы» Заңына сәйкес 2022 жылғы 1 қаңтардан бастап айлық есептік көрсеткіш (АЕК) — 3063 т, ең төменгі зейнетақы 46302 т, базалық зейнетақы төлемінің ең төменгі мөлшері – 19450 т, ең төменгі күнкөріс деңгейі (ЕТКД) — 36018 т, ең төменгі жалақы — 60000 т мөлшерінде белгіленді.  2022 ж. 1 қаңтарынан бастап еңбек сіңірген жылдары үшін және жасына байланысты зейнетақы төлемдерінің мөлшері 7%-ға арттырылады, ал базалық зейнетақы мөлшері жұмыс істеген өтіліне (барлығы 33 жылдан аспауы тиіс)  сәйкес есептеледі. Қайта тағайындалған зейнетақы есептеу үшін ең жоғарғы табыс 2022 жылы 46 еселенген айлық есептік көрсеткіш 140818 (46*3063=140898).

Жоғарыда аталған Заңға сәйкес, мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардың мөлшері ең төмен күнкөріс деңгейінің мөлшерінің ұлғаюына байланысты арттырылады,  ал  №1, №2  тізім бойынша арнайы мемлекеттік жәрдемақының бала тууына байланысты тағайындалатын және төленетін бір жолғы мемлекеттік жәрдемақы, бала бір жасқа толық толғанға дейін оның күтіміне байланысты мемлекеттік жәрдемақысы және арнаулы мемлекеттік жәрдемақылардың мөлшері айлық есептік көрсеткіштің (АЕК) ұлғаюына байланысты арттырылады.

Мүгедектігіне байланысты жәрдемақы: I-топ -69155 т,  II-топ -55108 т,  III- топ -37459 т. Бұрын бала мүгедектігін 16 жасқа дейін белгілеп 16 жаста науқастығына сәйкес топтарға ауыстырса енді 7 жасқа дейін бала мүгедегі болып 7 жастан бастап топтарға бөлінеді яғни 7 жасқа дейін — 50426 т, I–топ — 69155 т, II — топ -57269 т, III –топ 43222 т. болып белгіленді. Әскери қызмет атқару кезінде болған мүгедектерге I – топ — 101211 т,  II -топ –86444 т, III –топ -72397 т. Мүгедек баланың күтіміне  — 50426 т төленеді.

Биылға енгізілген жаңалықтың түрі мынадай. 05.04.1999 ж.№126 «Қазақстан Республикасының арнаулы мемлекеттік жәрдемақы туралы Заңына» өзгертулермен толықтырулар енгізу туралы 12.10.2021 жылғы №67–VII Қазақстан Республика Заңына сәйкес I-топ мүгедегіне күтім жасаған үшін күтушіге жәрдемақы тағайындалып төленеді. Осы уақытқа дейін аталған жәрдемақы тек мүгедектік себебі «бала кезінен» деп көрсетілген мүгедектерге байланысты болса енді мүгедектік себебіне қарамай барлық  I-топ  мүгедектер күтушісіне төленеді. Жәрдемақы мөлшері күнкөріс деңгейінің 1,4 есесі яғни биыл 48023 т болса 2022 жылда 50426 т.

Асыраушысынан айырылуына байланысты жәрдемақы: бір балаға – 30976 т, екі балаға — 53667 т, үш балаға — 66634 т, төрт балаға — 70596 т, бес балаға — 73117 т, алты және одан жоғары балаға — 75998 т. Тұлдыр жетім бір балаға — 42502 т, екі балаға — 85003 т, үш балаға — 127504 т, төрт балаға — 170005 т. Тағы бір жаналық бұрын жәрдемақы алушы мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақының екі түрі тиесілі болғанымен тек бір ғана жәрдемақы алуға құқылы болса енді жоғарыда аталған Заңға сәйкес екі түрін алуға да құқылы. Яғни асыраушысы қайтыс болған алушының асырауындағы баласы мүгедек деп танылып, тек қана мүгедектік жәрдемақы алып отырса енді асыраушысынан айырылуына байланысты жәрдемақы да тағайындалып төленеді.Бала туғанда берілетін бір жолғы жәрдемақы: төрт балаға дейін -116394 т, төрт және одан да жоғары бала туғанда – 192969 т. Бір жасқа дейін бала күтіміне бірінші балаға — 17643т, екінші балаға- 20860 т, үшінші балаға — 24045 т, төртінші және одан да жоғары балаға — 27261 т.

Төрт және одан да көп кәмелетке толмаған немесе 23 жасқа дейінгі күндізгі бөлімде оқитын балалары бар, барлық көп балалы отбасыларға табысына қарамастан жәрдемақы төленеді. 4 баласы бар отбасыларға 49100 т, 5 баласы бар отбасыларға -61383т, 6 баласы бар отбасыларға -73666т, 7 баласы бар отбасыларға — 85948т, 8 баласы бар отбасыларға — 98018т, 9 баласы бар отбасыларға – 110268 т.Айта кететін жәйіт көп балалы аналарға (Алтын, Күміс алқа, Батыр ана, 1,2 дәрежелі Ана даңқы орден иегерлеріне) – 19604т төленеді. Еңбекке қабілеттіліктен айырылу және асыраушысынан айырылу жағдайларына мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан төленетін әлеуметтік төлемдер 5% -ға артырылады.