Балалар мен жасөспірімдердің дұрыс тамақтануы

Балалар мен жасөспірімдердің дұрыс тамақтануы балалардың физикалық дамуы мен ауруларының алдын алуда маңызды рөл атқарады, ол тек сүт, ет, балық және басқа да өнімдерді ғылыми негізделген тұтынуға ғана емес, сонымен қатар өсіп келе жатқан ағзаның тамақтануында көкөністерді, жемістер мен жидектерді міндетті түрде пайдалануға негізделген.
Балалар мен жасөспірімдердің дұрыс тамақтануы тағамға қойылатын жалпы физиологиялық және гигиеналық талаптарды ескере отырып құрылады. Балалардың сандық және сапалық тамақтануы өсіп келе жатқан ағзаның анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктерімен байланысты ересектердің және одан да көп егде жастағы адамдардың қажеттіліктерінен біршама ерекшеленеді. Дұрыс салынған тамақтану балалардың қалыпты физикалық және жүйке-психикалық дамуы үшін үлкен маңызға ие, еңбекке қабілеттілік пен үлгерімді, төзімділікті, қоршаған ортаның жағымсыз әсерлеріне, жұқпалы және басқа ауруларға төзімділікті арттырады.
Тамақтың жетіспеушілігі немесе артық болуы көбінесе асқазан-ішек жолдарының ауруларына, метаболикалық бұзылуларға, дене салмағының шамадан тыс өсуіне, семіздіктің дамуына дейін немесе керісінше, салмақ жоғалтуға әкеледі және т.б. тамақтану ақаулары әрдайым денсаулыққа бірден әсер етпейді. Көбінесе олар кейінірек, өмір үрдісінде, қолайсыз сыртқы жағдайларда, ауруларда, мектептегі оқу жүктемесінің жоғарылауында, кейде одан да жетілген жылдары көрінеді.
Балалар мен жасөспірімдерде барлық қоректік заттардың ішінде ақуыздарға деген қажеттілік өте өткір сезіледі, олар құрылымдық жасушалық элементтер мен энергияның жоғалуын өтеу үшін ғана емес, сонымен қатар дененің өсуі мен дамуы үшін де қажет. Бала неғұрлым кіші болса, соғұрлым оның ақуызға деген қажеттілігі артады. Мысалы, 1 жасында ол тәулігіне 1 кг дене салмағына 3,5 г ақуыз, 7 жаста — 3 г, 11 — 13 жаста — 2 г, 17 жаста — 1,7 г тұтынуы керек. 1 жастан 6 жасқа дейінгі балалардың рационындағы жануарлар ақуызының (сүт, жұмыртқа, ет және балық) үлес салмағы 65-70%, мектеп жасында — тәуліктік рациондағы ақуыздың жалпы мөлшерінің 60% болуы тиіс. Бала ағзасы үшін жануарлар ақуызының ең құнды көзі – сүт. Сәби кезінде балаға күн сайын 600-700 мл, мектеп оқушыларына — 400-500 мл беру ұсынылады.
Балалардың тамақтануы кезінде жасына сәйкес тағамның мөлшері мен көлемін ғана емес, сонымен қатар аспаздық өңдеудің ерекшеліктерін де ескеру қажет. Кішкентай балалар үлкендерге қарағанда мұқият аспаздық өңдеуден өткен тағамдардан тамақ алуы керек. Сонымен, бір жарым жастағы балаға ет бумен пісірілген котлеттер мен фрикаделькалар ұсынылады. Жасы ұлғайған сайын тағамдардың ассортименті кеңейіп, олардың аспаздық өңдеуі өзгереді. 2-3 жастағы бала диетаға қуырылған котлеттер, қайнатылған, бұқтырылған және қуырылған картопты енгізеді.
Дұрыс тамақтану балалардың тағамдық заттар мен энергияға деген физиологиялық қажеттілігін қанағаттандырып қана қоймайды. Ол сондай-ақ өнімділік пен оқу үлгерімін жақсартады және балаларда дұрыс тамақтану режимін саналы түрде сақтау, көкөністер мен жемістерді күнделікті міндетті түрде қабылдай отырып, әртүрлі тағамдарды ұтымды пайдалану әдетін қалыптастырады. Сонымен қатар, мұндай тамақтану дастархан басында тамақтану мен мінез-құлықтың мәдени дағдыларын алуға ықпал етеді.

Н.Нышанов,

Түркістан облысының СЭБД басшысы